نویسنده: عبدالهادی

شهادت غم‌انگیز حسین با بدن خونین، دستان مقطوع، سر جدا از بدن در جهان اسلام شناخته‌شده است که همواره توسط بسیاری از مسلمانان یاد می‌شود. به مناسبت روز شهادت ایشان دردهم محرم همیشه در بسیاری از کشورها، چه اکثریت آن اهل تسنن و چه شیعه، مراسم برگزار می‌شود. همه این نشان می‌دهد که فاجعه کربلا در حدود سیزده قرن پیش، معنای ویژه برای مسلمانان دارد.

در اندونزی، داستان شهادت حسین که در متن مالایی به امیرحسین یادشده است، از صدر اسلام و گسترش آن در قرن‌های ۱۳-۱۵ م شناخته‌شده بود. در این زمان بود که حکایت‌نویسی آن به زبان مالایی آغاز شد.

معروف‌ترین نسخه‌ها به‌عنوان منابع نسخه‌نویسی سایر آثار در دوره بعدی دو نسخه "حکایت محمدعلی حنفیه" و "حکایت حضرت حسین" بودند. اولی در قرن ۱۴ یا ۱۵ میلادی بر اساس منبع فارسی و دومی در حدود قرن ۱۷ میلادی در آچه نوشته‌شده بودند.

در این حکایت اهمیت مراسم دهم محرم و نیز نحوه اجرای آن توضیح داده شد. اما در واقعیت خارجی دو اشکال مختلف از اجرای آن وجود داشته است. شکل اول عبارت است از مراسم ساده‌تر و انعطاف‌پذیرتر، همان‌گونه که در آچه، جزیره جاوا، مادورا و سولاوسی جنوبی برگزار می‌شود. در آچه، مراسم ۱۰ محرم به

 روز حسن و حسین و در جاوا و مادورا به‌روز شورا یا عاشورا نامیده شده است. یک روز قبل از ۱۰ محرم، مردم روزه مستحب می‌گیرند. روز بعد به تهیه فرنی می‌پردازند و آن را به همسایگان یا بستگان توزیع می‌کنند. در شب، مجالسی برگزار می‌کنند که در اکثر آن، حکایت تراژدی کربلا و جنگ محمدعلی حنفیه علیه یزید را گوش می‌کنند. واضح است که برگزاری روز شورا یا روز حسن و حسین به اطلاعات موجود در حکایت محمدعلی حنفیه برمی‌گردد.

دومین شکل، برگزاری مراسم شبیه به مراسم ۱۰ محرم در ایران و هند است. این شکل از مراسم در شهر بِنگکولو و غرب سوماترا مشاهده می‌شود که از پایان قرن هیجدهم (زمانی که بریتانیا شهر بنگکولو را تحت کنترل خود قراردادند و بسیاری از شیعیان از هند را به همراه خود آوردند) شروع شد. مراسم در شهرهای بنگکولو و پادانگ پریامن با رژه تابوت با اشکال مختلف به‌عنوان نماد شهادت حسین و ازدواج آن بزرگوار با شهربانو (دختر آخرین خسرو ایرانی یزدگرد دوم که پس از اسیر شدن توسط سربازان اسلام، مسلمان شد) برگزار می‌شود. رژه با موسیقی درام همراه می‌شود. شرایط سربازان حسین و محمدعلی حنفیه که شجاعانه به میدان جنگ می‌رفتند، حکایت می‌شود. ۱۰ روز قبل از شروع مراسم، مراسم خاک‌گیری یا خاک‌برداری برگزار می‌شود و در آن زمان تابوت‌های مختلف تهیه می‌شود.

آیین برگزاری عاشورا به متن حکایت محمدعلی حنفیه برمی‌گردد. تهیه فرنی قرمزرنگ در بخش آغاز حکایت، توصیه می‌شود، یعنی زمانی که جبرئیل ندا کرد که "دردهم محرم به خاطر شهدا در سرزمین کربلا، غذا توزیع شود." اما سفارش روزه مستحب به سخنان جبرئیل در پاسخ به سؤال از اهمیت انجام آن برمی‌گردد که گفت، "عاشقان خانه رسول خدا در سالی یک‌بار در ده روز محرم روزه‌بگیرند..."

معنای روز عاشورا نیز در بخش‌های زیر ارائه‌شده است، "... روز عاشورا بدین معنی است که برای ساکنان خانه رسول خدا گریه کنید که از کسانی شروع می‌شود که نسبت به فرزندان و نوه‌های رسول خدا، دارای قلب اخلاص و مهربان هستند."

این‌همه نشان می‌دهد که داستان شهادت امیرحسین نه‌تنها از محبوبیت برخوردار بود، بلکه چگونه شهادت ایشان معنای عمیق در دل مسلمانان مجمع‌الجزایر اندونزی داشت.

ازجمله معانی مهم آن، همدردی و همبستگی برای ایثار و مبارزه ایشان علیه حاکمان ظالم است، چراکه چنان حاکمان که معاویه و پسرش یزید نمونه بارز آن‌ها بودند، سایه‌های شیطان بر روی زمین هستند.

این سؤال مطرح است که چه جذابیتی وجود داشت تا این حکایت که در اصل و ابتدای کار در زبان مالایی ظاهر گشت، استقبال گسترده‌ای را در مجمع‌الجزایر اندونزی کسب کند و برای بیش از سه قرن در نسخه‌ها و زبان‌های مجمع‌الجزایر مانند آچه، گایو، مینانگ کاباو، پالمبنگ، جاوا، سوندا، مادورا، ساساک، بانجر، بیما، بوگیس، ماکاسار و غیره بازنویسی شده باشد؟

علاوه بر آن، چه ارتباط و یا مناسبتی وجود داشت که آن حکایت جایگاه ویژه‌ای را در مقایسه با سایر حماسه‌های اسلامی مانند حکایت امیر حمزه و حکایت اسکندر ذوالقرنین به دست آورد؟

برای پاسخ به این سؤال، باید جنبه‌های مختلف تاریخی این متن (ازجمله پس‌زمینه و انگیزه تألیف آن به‌عنوان داستان حماسه‌ای یا حکایت جنگی) را نگاه کرد و نیز این حکایت در چه متن تاریخی به ادبیات مالایی و سایر ادبیات مجمع‌الجزایر اقتباس‌شده بود؟

منبع:

http://liputanislam.com/kajian-islam/sejarah/kesyahidan-imam-hussein-dalam-hikayat-melayu-۱/